Medische ethiek: twistpunt bij komende formatie?

Medische ethiek lijkt terug van weggeweest in het politieke debat. Zaken als abortus en euthanasie zijn veelvuldig terug te vinden in de (concept-)verkiezingsprogramma’s die tot nu toe verschenen zijn. Hoewel medische ethiek vergeleken met andere verkiezingsthema’s zoals zorg, economie of werkgelegenheid minder relevant lijkt, blijkt dat dit onderwerp binnen de komende kabinetsformatie wel degelijk een belangrijke rol kan spelen.

In de huidige coalitie staan de ChristenUnie en D66 lijnrecht tegenover elkaar wat betreft medische-ethische vraagstukken. Dit heeft onder meer gezorgd voor de langste kabinetsformatie in de Nederlandse geschiedenis. Op aandringen van de ChristenUnie moest D66 een flinke streep zetten door de initiatiefwet die het mogelijk zou maken dat mensen met een voltooid leven euthanasie konden aanvragen. Hoe staan de politieke partijen vandaag de dag tegenover medische ethische onderwerpen? Een rondje langs de (concept-)verkiezingsprogramma’s tot nu.

VVD: eigen keuzes centraal
De VVD stelt de eigen keuzes van mensen voorop als het aankomt op medische ethiek. Dit betekent volgens hun verkiezingsprogramma dat er meer ruimte moet komen om mensen die keuze ook echt te bieden. Zo wil de VVD dat er een gelijke behandeling komt voor lesbische of alleenstaande vrouwen bij IVF, door hen net als heterostellen geen bijdrage te vragen. Daarnaast wil de partij dat de prenatale screening gesubsidieerd wordt en permanent beschikbaar blijft. De VVD wil ook dat er een verruiming komt voor ouders om het geslacht van hun kind te kiezen als dit ernstige erfelijke afwijkingen kan voorkomen: vaak gaat dit om ziektes die bij het ene geslacht wel en het andere geslacht niet voorkomen. Omdat een arts principiële bezwaren kan hebben, moet een patiënt die euthanasie wil laten uitvoeren, makkelijk kunnen wisselen van arts. Daarnaast wil de VVD euthanasie beschikbaar maken voor kinderen die ondraaglijk lijden.

D66: vergaande plannen
D66 is in Nederland van oudsher één van de meest progressieve partijen als het aankomt op medisch-ethische discussies. Afgelopen regeerperiode moest de partij flink beknotten op haar ambitieuze verkiezingsprogramma door de samenwerking met de ChristenUnie. Dit hield de partij niet tegen voor aankomende verkiezingen weer even ambitieuze plannen te presenteren. D66 wil dat er een mogelijkheid tot het beëindigen van een voltooid leven komt voor mensen van 75 jaar of ouder zonder dat er sprake is van ondraaglijk lijden. Daarnaast wil D66 net als de VVD dat kinderen die ondraaglijk lijden makkelijker euthanasie kunnen aanvragen. Verder is D66 van plan de abortuswetgeving aanpassen. Zo wil de partij af van de bedenktermijn van vijf dagen. Ook vindt de partij dat de abortuspil beschikbaar moet komen bij de huisarts. De partij vindt het belangrijk dat zowel abortus als prenatale screening vergoed blijft worden door de overheid.

GroenLinks: eigen regie
GroenLinks wil dat mensen de regie over hun eigen zorg kunnen houden, mogelijk door een persoonsgebonden budget. Abortus moet uit het strafrechtboek gehaald worden en er moet hard opgetreden worden tegen demonstranten bij abortusklinieken. Ook wil de partij, net als D66, dat de abortuspil beschikbaar komt bij de huisarts. GroenLinks hekelt de discriminatie bij bloeddonatie van homo- en biseksuele mannen. De partij stelt af te willen van discriminatie op basis van seksuele voorkeur. Daarnaast oppert de partij het voorstel dat de hiv-preventiepil gemakkelijk verstrekt en vergoed kan worden. Individuele vrijheid en het recht tot zelfbeschikking moet ook bij het levenseinde gelden. Daarom vindt GroenLinks dat iedereen die ondraaglijk en uitzichtloos lijdt een beroep moet kunnen doen op deze zelfbeschikking.

PvdA: focus op beschikbaarheid en betaalbaarheid
De PvdA wil dat zorg voor iedereen te betalen is. Anticonceptie is geen luxeproduct, maar moet voor iedereen beschikbaar zijn via het basispakket. Ook vindt de partij dat de wachtlijsten in de GGZ aangepakt moeten worden. De basisinfrastructuur voor gezondheidszorg moet goed geregeld worden door voldoende gezondheidscentra in wijken te hebben. De sociaaldemocraten willen net als D66 en Groenlinks dat de abortuspil bij de huisarts beschikbaar komt. Daarnaast vindt de partij evenals GroenLinks dat de hiv-preventiepil gemakkelijk beschikbaar moet komen. Als het aan de PvdA ligt komt er ook een verbod op niet-medisch noodzakelijke ‘feminiserende’ of ‘masculiniserende’ medische behandelingen van intersekse personen waar zij niet uitdrukkelijk toestemming voor hebben gegeven.

SGP: meest behoudende positie
De SGP staat – niet geheel verrassend – veel behoudender tegenover medisch-ethische kwesties dan de hierboven genoemde partijen en besteedt er in het verkiezingsprogramma veel aandacht aan. De partij vindt dat de Euthanasiewet moet worden ingetrokken. Zolang dat niet gebeurt, wil de partij er alles aan doen om het aantal euthanasiegevallen te laten afnemen. De SGP is tegen het uitbreiden van de euthanasiewet naar kinderen, en wil dat er fors geïnvesteerd wordt in palliatieve zorg. Daarnaast wil de SGP dat de toetsingscommissie bij euthanasieverzoeken transparanter wordt. Ook is de SGP fel tegen het vrijwillige levenseinde en vindt de partij dat er meer aandacht moet worden gegeven om ouderen een betekenisvolle plek in de samenleving toe te kennen. Daarnaast wil de partij dat er meer aandacht komt voor suïcidepreventie. De SGP wil ook dat de huidige wetgeving wat betreft orgaandonatie teruggedraaid wordt, omdat het een inbreuk op de lichamelijk integriteit van mensen is. Daarom moet er meer aandacht komen voor de ontwikkeling van kunstorganen en orgaandonatie bij leven. De SGP is tegen vaccinatiedwang, in welke vorm dan ook. Verder wil de SGP dat de abortuswet wordt afgeschaft of in ieder geval niet verder wordt verruimd.

Weinig aandacht overige partijen
Naast deze vijf partijen, die duidelijke standpunten hebben op het gebied van medische ethiek, komt VOLT op voor het recht op abortus voor vrouwen. Daarnaast wil de partij net als D66 dat de verplichte 5 dagen bedenktijd bij abortus wordt afgeschaft. 50Plus staat achter het idee van een voltooid leven en vindt dat een arts het leven van iemand mag beëindigen als er sprake is van ondraaglijk en uitzichtloos lijden zonder medische grondslag. BIJ1 komt op voor de rechten van transgenders, het toegankelijker maken van anticonceptie en abortus en het recht op een voltooid leven. Ook vindt de partij dat kinderen onder de twaalf recht hebben op euthanasie. Het CDA, de SP en de Partij voor de Dieren hebben geen medisch-ethische thema’s opgenomen in hun verkiezingsprogramma’s, al is het mogelijk dat ze nog met aanvullende partij-initiatieven komen. Van de ChristenUnie, van wie het programma nog niet bekend is, kunnen we ook meer aandacht voor medisch-ethische kwesties verwachten.

Kinha Almeida Guimarães is onderzoeksstagiaire bij de Public Affairs Academie en Van Oort & Van Oort.