Tussenstand: de virtuele Tweede Kamer na 17 maart

Op 1 februari was de dag van kandidaatstelling voor de Tweede Kamerverkiezingen van 17 maart 2021, en afgelopen week verscheen een nieuwe Peilingwijzer van de NOS. Tijd om de balans op te maken! In twee blogs gaan we in op de waarschijnlijke nieuwe samenstelling van de Tweede Kamer. Op basis van de Peilingwijzer behandelt deel 1 van dit tweeluik de zetelverdeling in de Tweede Kamer en de coalitie(on)mogelijkheden die hieruit voortkomen. Deel 2 zal gaan over de vraag in hoeverre de virtuele nieuwe Kamer een representatieve vertegenwoordiging is van de Nederlandse samenleving.

Uiteraard kan tussen nu en 17 maart nog een hoop veranderen. Maar de Peilingwijzer geeft al wél een eerste indicatie van hoe het politieke landschap er straks in grote lijnen uit gaat zien. Een korte analyse van de verwachte stand van zaken.

Wat valt op?
Het staat bijna vast dat de VVD de verkiezingen wederom gaat winnen. De liberalen dalen weliswaar licht in de peilingen (nu 40 zetels), maar halen volgens de huidige verwachtingen nog steeds twee keer zoveel zetels als de gedeelde nummers twee: PVV en CDA. Bovendien zou de VVD zeven zetels stijgen ten opzichte van de huidige situatie in de Kamer.

De winst van de VVD lijkt vooral ten koste te gaan van de linkerkant van het politieke spectrum. D66 (-5), GroenLinks (-2), SP (-4) en 50PLUS (-2) staan allemaal op verlies. De PvdA herstelt zich met 13 zetels enigszins ten opzichte van het verkiezingsdebacle van 2017, toen de sociaaldemocraten genoegen moesten nemen met slechts 9 blauwe stoeltjes.

Volgens de Peilingwijzer stijgt Forum voor Democratie ondanks de historische overwinning bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2019 slechts licht (+1), terwijl de uit FvD voortgekomen partij JA21 haar entree maakt in de Kamer met twee zetels. Aangezien de pan-Europese partij Volt nog geen zetels haalt bij alle peilingbureaus is ze nog niet opgenomen in de Peilingwijzer. Het valt echter niet uit te sluiten dat dit komende weken alsnog gebeurt met één à twee zetels.

Trends
In algemene zin zijn er weinig winnaars ten opzichte van de verkiezingen van 2017. De VVD stijgt dus flink en de PvdA herpakt zich enigszins, maar verder zijn er vooral verliezende partijen, of partijen die zich handhaven. De enkele jaren geleden ingezette trend van een groot blok aan de rechterkant van het spectrum (VVD en CDA) en versplintering aan de linkerzijde (D66, GroenLinks, SP en PvdA met allemaal ongeveer eenzelfde aantal zetels) lijkt zich ook in 2021 voort te zetten. Daarnaast lijken er met de entree van JA21 en mogelijk Volt nog twee partijen aan het gefragmenteerde politieke landschap te worden toegevoegd.

Mogelijke coalities
Met deze stand lijkt een coalitie over links uitgesloten. Zelfs in het onrealistische scenario dat CDA, D66, GroenLinks, PvdA, ChristenUnie én de SP elkaar in de onderhandelingen kunnen vinden, dan nog komen deze partijen niet aan een meerderheid. Een rechtse coalitie lijkt in theorie iets makkelijker te realiseren, maar dan moet het CDA weer in een kabinet met de PVV stappen; wat onwaarschijnlijk is gezien de ervaringen van de christendemocraten in het eerste kabinet van Rutte. Bovendien heeft Rutte vorige week aangegeven niet in zee te willen gaan met de PVV.

Zonder het CDA wordt het lastig een coalitie over rechts te vormen, aangezien Forum voor Democratie en JA21 nog weinig zetels lijken te behalen. Middenpartijen als het CDA en D66 zijn dus in belangrijke mate aan zet, vooral ook omdat de VVD eerder naar hen zal kijken dan naar bijvoorbeeld de PvdA. Met de VVD samen hebben CDA en D66 73 zetels en is er dus nog één partij nodig om een meerderheid te realiseren. Gezien de huidige kabinetsdeelname én een stabiel aantal zetels lijkt de ChristenUnie een logische kandidaat. Het resultaat zou dus exact hetzelfde kabinet zijn als nu, met een relatief sterkere VVD. Eventueel kan die coalitie ook nog breder worden getrokken, waar Rutte afgelopen week op zinspeelde.

Conclusie
Niks lijkt Rutte-IV nog in de weg te staan; de VVD gaat tot nu toe relatief onbedreigd aan de leiding. Wederom lijken er sleutelrollen weggelegd voor middenpartijen CDA en D66, die met één partij erbij voor een meerderheid zorgen. Voor de linkerkant van het politieke spectrum dreigen de verkiezingen volgens de huidige virtuele zetelverdeling gezien de rechtse dominantie niet in regeringsdeelname te resulteren. Daarbij komt dat de versnippering op links groot is, met veel partijen die relatief weinig zetels lijken te halen. Hierdoor kunnen grotere partijen, die vooral aan de rechterkant te vinden zijn, gemakkelijker om hen heen als na 17 maart de formatie begint.