De verkiezingen zijn geweest, de uitslag ligt er. Nu is het tijd om te formeren voor een volgend kabinet. Sommige partijen willen dat het liefst zo snel mogelijk, vanwege de coronacrisis, terwijl anderen het vooral zorgvuldig willen doen.

Hieronder vind je de voorlopige route die gehanteerd wordt bij een formatie. We weten inmiddels wie de verkenners zijn; daarmee is het proces begonnen!

De formatie is meestal een complexe puzzel, want welke partijen hebben een meerderheid in de Tweede Kamer en kunnen het eens worden over een regeerakkoord? Hoe meer partijen daarvoor nodig zijn, hoe lastiger het is om tot een akkoord te komen. Bij de formatie zijn er drie belangrijke rollen die de vorming van het nieuwe kabinet in goede banen te leiden: de verkenner, de formateur en de informateur. De eerste die aan de slag gaat is de verkenner. Normaal gesproken is dat iemand van de grootste partij die in gesprek gaat met alle fractievoorzitters om te zien welke fracties een coalitie zouden kunnen vormen. Dit keer zijn er twee verkenners aangesteld, Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66).

De procedure van de formatie in 10 stappen
Hoe de kabinetsformatie precies verloopt is moeilijk te voorspellen. Er zijn weinig vaste regels en geen enkele formatie is exact hetzelfde. Wel doorloopt iedere formatie in grote lijnen de volgende stappen:

1. De nieuwe Tweede Kamer debatteert uiterlijk een week na installatie over de verkiezingsuitslag.
2. De Tweede Kamer wijst (mogelijk op basis van een rapportage van een verkenner) één of meer informateur(s) aan die het stokje overneemt van de verkenner. De informateur is meestal iemand die niet meer actief is in de dagelijkse politiek.
3. Het onderhandelen kan beginnen! Onder leiding van de informateur(s) worden of de samenwerkingsmogelijkheden verder bekeken, of gaan de politiek leiders van de beoogde coalitiepartijen onderhandelen over het (concept)regeerakkoord.
4. Als er een (concept)regeerakkoord ligt, wijst de Tweede Kamer een formateur aan. Deze formateur is waarschijnlijk de nieuwe premier.
5. De formateur verdeelt de posities in het nieuwe kabinet en bepaalt wie de nieuwe ministers en staatssecretarissen worden. Hier wordt bepaald welke ministeries er komen, hoeveel bewindspersonen er op elk ministerie komen en hoe de functies worden verdeelt over de partijen. 
   Soms zijn het bekenden van het Binnenhof (zoals Schouten en Wiebes), bestuurders uit gemeenten (zoals Ollongren en De Jonge) of een verrassing (zoals Kaag die van de VN kwam). Het is een belangrijk punt tijdens de formatie, er zijn weleens vergevorderde formaties hierop afgesprongen. Elke coalitiepartner wil natuurlijk zo veel mogelijk ministers op zo veel mogelijk belangrijk geachte ministeries hebben.
6. Afhankelijk per partij houden de tot de coalitie toetredende partijen een (digitaal) partijcongres waar de partijleden het regeerakkoord en of de kabinetsdeelname kunnen accorderen dan wel afwijzen.
7. De koning beëdigt het nieuwe kabinet. De formele rol van het staatshoofd in de formatie is sinds een aantal jaar enkel het benoemen en ontslaan van ministers een staatssecretarissen. Na de beëdiging vindt ook de bekende fotosessie plaats op het bordes van Huis Ten Bosch.
8. Het nieuwe kabinet stelt een regeringsverklaring op en verdeelt intern de portefeuilles. Hier wordt ook bepaald welke thema’s onder de verantwoordelijkheid van een minister of staatssecretaris vallen. 
9. De nieuwe minister-president legt de regeringsverklaring af in de Tweede Kamer en doet daarbij verslag over zijn/haar aandeel in de formatie.
10. De Tweede Kamerfractievoorzitters debatteren met de nieuwe minister-president over de regeringsverklaring.

Meerderheids- of minderheidskabinet?
Er zijn verschillende soorten kabinetten mogelijk. De voorkeur gaat uit naar een kabinet waarvan de partijen een meerderheid van de zetels in de Tweede Kamer hebben, dus minimaal 76 van de 150 zetels. Maar een minderheidskabinet is ook mogelijk: in dit geval kan het kabinet niet steunen op een meerderheid van de Tweede (en Eerste Kamer) en moet het kabinet steeds proberen om een parlementaire meerderheid te vinden voor haar voorstellen.

Hoe lang duurt de formatie?

Hoe lang een formatie duurt kan nogal verschillen. Het kan weken duren, maar ook maanden. Sinds de Tweede Wereldoorlog hebben kabinetten er gemiddeld 94 dagen over gedaan. De snelste formatie na verkiezingen was die van het kabinet Drees I in 1948 en duurde 31 dagen. De langste kabinetsformatie was Rutte III in 2017, toen werd er 225 dagen onderhandeld. Jorritsma heeft al na afloop van hun aanstelling de ambitie uitgesproken voor de zomer een nieuw kabinet te willen.

Bron foto’s: Tweede Kamer der Staten-Generaal