Programmacommissies: een juiste afspiegeling van de samenleving?

De Tweede Kamerverkiezingen van 2021 komen eraan en dat betekent dat de (concept)verkiezingsprogramma’s langzaam binnendruppelen. Veel partijen geven hun leden de mogelijkheid om ideeën in te sturen en mee te beslissen over wat er de komende jaren op de agenda zal staan bij de desbetreffende partij. Na de presentatie van de verkiezingsprogramma’s worden deze de komende maanden doorgerekend door het Centraal Planbureau. Kortom: een spannende tijd breekt aan.

Nu de verkiezingsprogramma’s er bijna liggen, is het tijd de totstandkoming ervan eens tegen het licht te houden. De afgelopen tijd zijn de programmacommissies van de partijen namelijk op zoek gegaan naar ideeën en oplossingen voor de issues die in hun programma’s staan. Leden van de programmacommissies voerden gesprekken met experts en haalden ideeën op bij de achterban. Op dit moment worden de conceptverkiezingsprogramma’s gepresenteerd en mogen leden op partijcongressen moties en amendementen indienen. Uiteindelijk wordt er gestemd over het definitief maken van het conceptverkiezingsprogramma.

De programmacommissie stelt het verkiezingsprogramma in principe samen, maar de uiteindelijke inhoud wordt door de partij bepaald. Toch loont het om te kijken naar hoe de programmacommissies samengesteld zijn, zeker in vergelijking met de vorige verkiezingen. Wat voor keuzes maakt de partij dit jaar? Hoeveel vrouwen denken er mee? Hoeveel mensen met een niet-westerse achtergrond schrijven aan de concepten? En wat valt nog meer op? Om deze vragen te beantwoorden vergelijken we in dit blog de programmacommissies van 2016, die zich richtten op de verkiezingen van 2017, met die van 2020, die zich nu voorbereiden op de verkiezingen van maart 2021. Want uiteindelijk zijn het deze mensen die voor een groot deel bepalen wat er in de verkiezingsprogramma’s komt. En de inhoud daarvan zal besproken worden tijdens de coalitieonderhandelingen na 17 maart.

VVD
Om te beginnen de grootste partij. De VVD had in 2016 bijna vier keer zoveel leden in hun programmacommissie als in 2020. Destijds zaten naar verhouding ook beduidend meer vrouwen in de commissie. De huidige groep wel verjongd ten opzichte van 2016, toen er veel 50+’ers in de commissie zaten. Beide jaren is de programmacommissie goed gevuld met politiek actieve leden en zijn er geen leden met een niet-westerse migratieafkomst.

D66
D66 heeft als enige partij, naast een tijdelijke, ook een permanente programmacommissie. De verhouding man-vrouw is in 2020 precies gelijk. In 2016 was iets minder dan een derde vrouw. Ook heeft de D66 op beide meetmomenten een evenwichtige verdeling van mensen uit het bedrijfsleven, mensen met bestuurlijke functies en academici/onderzoekers. In 2016 waren velen betrokken bij de Hans van Mierlo stichting, het wetenschappelijke bureau van de partij.

GroenLinks
Bij GroenLinks was in 2016 iets meer dan een derde vrouw en dit jaar iets minder dan de helft. Verder is opvallend dat partijleider Jesse Klaver in de voorbereidingen op de verkiezingen van 2017 wel in de programmacommissie zat en in 2020 niet meer. Daarnaast is ook het vermelden waard dat er in beide jaren weinig tot geen jongeren in de programmacommissies zitten bij GroenLinks, terwijl dit wel een belangrijke doelgroep is waar de partij electoraal op mikt.

PvdA
In 2016 bekleedde het overgrote deel van de leden van de programmacommissie van de PvdA een politieke functie, en in 2020 zelfs iedereen. In beide jaren is er één iemand met een niet-westerse migratieachtergrond. Ten opzichte van veel andere partijen heeft de PvdA in beide jaren jongere leden in hun programmacommissies, zelfs een paar onder de 30. Opvallend lid in 2016 is Jan Smeets, de directeur van Pinkpop. In beide jaren zit er iemand in de programmacommissie die werkzaam was of is bij de FNV.

CDA
Dan naar het CDA. In beide jaren zitten er in de programmacommissies een aantal mensen met hoge functies in het bedrijfsleven. Zoals Wopke Hoekstra, nu minister van Financiën, die in 2016 partner was bij McKinsey en daarvoor bij Shell werkte. In 2020 zit Hein Schumacher, de CEO van FrieslandCampina, in de programmacommissie van de christendemocraten. Ook zitten er een paar programmacommissieleden in verschillende Raden van Toezicht. Opvallend lid in 2020 is Sywert van Lienden, opiniemaker en in het verleden initiatiefnemer van jongerenbeweging G500.

ChristenUnie, 50+ en SP
De ChristenUnie heeft zowel dit jaar als vier jaar geleden een redelijk evenwichtige verhouding man-vrouw. Verder bekleedt ieder lid van de programmacommissie een bestuurlijke functie. 50Plus doet het minder goed als het gaat om vrouwelijke leden in hun commissie, met in 2010 nul en in 2020 één vrouw. Wat daarnaast opvalt in de programmacommissie van de SP is dat iedereen in beide jaren politiek actief is. Ook hadden zij in zowel 2016 als 2020 één iemand van niet-Nederlandse afkomst.

Conclusies
Opvallend is dus dat mannen oververtegenwoordigd zijn in de programmacommissies, behalve bij D66. Ook wordt duidelijk dat jongeren ondervertegenwoordigd zijn in de programmacommissies, met alleen de PvdA en in mindere mate GroenLinks als uitzonderingen. Verder hadden alleen de SP en de PvdA commissieleden met een niet-Westerse achtergrond.

De belangrijkste ideologische lijnen binnen de partijen zijn terug te zien in hun respectievelijke programmacommissies. Zo heeft het CDA, een partij die het goed doet bij het agrarische electoraat, onder andere de CEO van FrieslandCampina om de tafel zitten. De programmacommissie van de VVD bestaat grotendeels uit prominente leden uit de partijtop, terwijl de SP haar programmacommissieleden voornamelijk bij de lokale politiek zoekt.

Met de nieuwe partijleider Sigrid Kaag trekt D66 als enige de relatief ongebalanceerde man-vrouwverhouding binnen de programmacommissies recht. Wat ten slotte opvalt is dat bij alle partijen de meerderheid van de leden van hun programmacommissies bestaat uit partijprominenten; bestuurders of mensen die werkzaam zijn bij wetenschappelijke partijbureaus.

Kortom: erg schokkende keuzes zijn er ook dit jaar niet gemaakt bij het samenstellen van de programmacommissies. Of dit ook voor de verkiezingsprogramma’s zelf geldt moet de komende weken en maanden blijken. Ook zal tijdens de partijcongressen duidelijk worden in hoeverre hetgeen de programmacommissies hebben opgeschreven stand houdt, of dat er in de vorm van moties of amendementen nog veel aangepast wordt. Een spannende tijd breekt aan!

Van de volgende partijen was het niet mogelijk om een analyse te maken omdat zij in 2017 en/of in 2021 geen programmacommissie hadden of hier geen informatie over vrijgeven: SGP, Denk, PVV, FvD en PvdD.

Kinha Almeida Guimarães en Dauphine Sulzer zijn onderzoeksstagiaires bij de Public Affairs Academie en Van Oort & Van Oort.